Historia miasta
Choszczno położone jest w dolinie rozciągającej się z zachodu na wschód, rzeki Stobnicy. Rozpatrując jego początki pod względem polityczno-historycznym, należy przypomnieć, że powstało na terenach włączonych w drugiej połowie XIII wieku do Nowej Marchii, czyli tworzonego na ziemiach polskich i pomorskich państwa margrabiów brandenburskich. Zatem do końca XVII wieku, miasto zaliczało się do wschodniej (zaodrzańskiej) części Brandenburgii, która od XVIII wieku weszła w skład Prus, a potem (lata 1871-1945) do Niemiec. Od 1945 roku do dzisiaj, tereny te znajdują się w granicach Państwa Polskiego.
***
Administracyjnie, Choszczno od średniowiecza było gminą miejską, do XVI wieku leżącą na Ziemi Choszczeńskiej, a od XVI do dzisiaj, w powiecie choszczeńskim.
Na obszarze, na którym powstało miasto Choszczno (niem. Arnswalde), osadnictwo istniało już od epoki kamiennej. W V wieku n.e. okolica wyludniła się i dopiero od VI wieku pojawiło się tutaj osadnictwo słowiańskie. W samym Choszcznie funkcjonował gród obronny i prawdopodobnie osada handlowa. Pierwsze, pisane informacje o tej okolicy, datowane są na początek XIII wieku.
W 1233 roku książę wielkopolski Władysław Odonic, uposażył cystersów nadaniem dóbr dochodzących aż do jezior Klukom i Sowno. Również on, ale cztery lata później, uposażył zakon rycerski joannitów nadaniem ziem położonych na wschód od jeziora Klukom (z ośrodkiem w Korytowie). Pomiędzy zakonami doszło do konfliktu, który doprowadził do zajęcia Choszczna przez margrabiów.
W drugiej połowie XIII wieku, margrabiowie lokowali swoje miasto Arnswalde (Orli Las). Średniowieczny gród posiadał status, miasta należącego do władcy. Od początku funkcjonował tu samorząd miejski, na który składał się urząd sołtysi, burmistrzowski, a także rada miejska z sędziami i komornikami. Od 1808 do 1933 roku, na czele władz miejskich stało kolegium reprezentowane przez magistrat. Składało się ono z burmistrza i radców miejskich, którzy posiadali uprawnienia władzy wykonawczej oraz policyjnej. Od 1933 do 1945 roku, w magistracie pracowało sześć osób, a rada gminy składała się z 13 radnych. Nadal na czele urzędników stał burmistrz. Po wojnie, burmistrzów wybierano w latach 1945-1950 i ponownie od 1990 roku do dzisiaj. Od 2006 roku burmistrzem Choszczna jest Robert Adamczyk. Od XIV wieku spraw mieszkańców pilnuje rada miejska, w składzie od 7 (w XVII w.) do 21 radnych (obecnie).
Od średniowiecza, na terenie znajdującym się wewnątrz murów, miasto podzielone było na cztery dzielnice. Obecnie są 4 osiedla, ale wykraczają daleko poza obręb starych murów. Do XVIII wieku miasto opasane było wysokim na 9 metrów i długim na 1800 kamienno-ceglanym murem obronnym oraz podwójnymi (od zachodu i wschodu) i potrójnymi (od południa) fosami. Taki system obronny sprawił, że do XVII wieku Arnswalde było twierdzą nie do zdobycia. Z tamtego okresu przetrwał do dzisiaj kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, tzw. barbakan i fragmenty murów.
W latach 1405-1454 odgrywało znaczną rolę polityczną, ale głównie w gronie opozycji antykrzyżackiej. W 1433 roku rada miejska złożyła hołd lenny królowi polskiemu i w tej podległości miasto wytrwało do 1437 roku. W latach 1443-1445, po jednym z buntów mieszczan Choszczna, Krzyżacy zbudowali w mieście swój zamek.
Kroniki z początków XVI wieku wskazują, że Choszczno było zaliczane do największych miast Nowej Marchii, przed Chojną, Kostrzynem i Myśliborzem, a w drugiej połowie XVI wieku pod względem ilości mieszkańców, Choszczno znajdowało się na drugim miejscu wśród miast nowomarchijskich. W XVII wieku spadło znaczenie miasta, głównie z powodu licznych epidemii, pożarów i działań wojennych, prowadzonych w ramach Wojny Trzydziestoletniej.
Od XVII do początków XX wieku mieszczanie zajmowali się głównie rolnictwem i rzemiosłem. Zbudowana w 1847 roku linia kolejowa sprzyjała jego rozwojowi i powstawaniu przemysłu. Do 1945 roku powstały tu m.in. fabryki: zapałek, maszyn rolniczych, sukna, papy, drutu i cukru. Szczególny udział w rzemiośle i handlu miała też społeczność żydowska, zaangażowana głównie w prowadzenie małych handlowych firm rodzinnych, które Niemcy zlikwidowali w latach 1933-1935.
***
Zniszczenia spowodowane walkami o miasto w lutym 1945 roku, przyczyniły się do prawie całkowitego zaniku gospodarczej roli miasta. Po wojnie, najpierw zaczął funkcjonować handel, rozpoczęto też uruchamianie zakładów przemysłowych, a tak naprawdę wszystkie zaległości zaczęto niwelować dopiero w latach 60. tamtego wieku. To wtedy ruszyło m.in. budownictwo i rozbudowa sieci wodociągowo-kanalizacyjnej. Pomimo trudnego okresu, miasto zdobywało laury w konkursach tzw. “Mistrza gospodarności”. Wraz z nastaniem przemian polityczno-gospodarczych, na przełomie 1989/1990 roku ruszyły również przemiany gospodarcze. Zaczął się rozwijać handel prywatny, także rzemiosło i usługi. W końcu lat 90. i po roku 2000 rozwinęła się sieć banków, sklepów prywatnych i wielkopowierzchniowych. Miasto wybudowało oczyszczalnię ścieków, basen “Wodny Raj”, halę sportową i duży ośrodek sportowo-rekreacyjny.
***
Najważniejsze, największe i najdroższe inwestycje utworzone na terenie miasta i gminy po drugiej wojnie światowej powstały po 2006 roku. W ciągu ostatnich 15 lat m.in. odnowiono i ocieplono szkoły, zbudowano nowe Przedszkole nr 1 i budynek komunalny przy ul. Jarzębinowej, wyremontowane zostały świetlice wiejskie i remizy. Znajdujące się w centrum grodu jezioro Klukom, okolone jest promenadą, wokół której rozbudowana została sieć atrakcji sportowo-turystycznych, w tym m.in.: kąpielisko i plaża miejska, wypożyczalnia sprzętu pływającego, kryta pływalnia “Wodny Raj”, komplet boisk ze sztuczną nawierzchnią, tor rowerowy, place zabaw, siłownie zewnętrzne, street workout, a także mola i przystanie wędkarskie.
Miasto, jako jedno z niewielu w kraju, promuje picie wody bezpośrednio z kranu, bo nowa stacja uzdatniania, pozwala na wydobywanie jej z ujęć głębinowych. Nowoczesna, z 2019 roku oczyszczalnia ścieków, kosztowała ponad 40 mln złotych i była najdroższą inwestycją w powojennej historii gminy. Podobną kwotę wydano na generalną przebudowę, przebiegających przez miasto ulic Władysława Jagiełły i Drawieńskiej, a komunikacyjną wizytówką grodu stał się, oddany do użytku w 2020 roku dworzec kolejowy. Wybudowany w 2018 roku Zakład Aktywności Zawodowej i nowe targowisko miejskie, tylko dopełniają listę najnowszych inwestycji. Od 2020 roku, wizualną wizytówką gminy jest Choszcz, legendarny rycerz i założyciel, liczącego ponad 750 lat miasta, natomiast turystycznym atrybutem były i są jeziora.
***
Od jesieni 1939 do stycznia 1945 roku funkcjonował w mieście niemiecki Oflag II B Arnswalde. Przetrzymywano tutaj polskich i francuskich oficerów i żołnierzy. Pomimo wielu ograniczeń, uwięzieni rozwijali w obozie życie kulturalne, polityczne i narodowe. 22 lutego 1945 roku, po ponad dwutygodniowym oblężeniu, miasto zajęły pododdziały rosyjskiej 61 Armii. A jakie korzyści odnieśli Niemcy czyniąc Arnswalde twierdzą? O trzy tygodnie opóźnili dojście 61 Armii do Iny, a ze słynnej operacji “Sonnenwende” pożytek był tylko taki, że odblokowali własny garnizon i pozwolili na ewakuację cywili oraz wyjście swoich jednostek poza linię rzeki Iny. Najwięcej straciło miasto, a dokładniej Stare Miasto, bo tu w wyniku bombardowań i artyleryjskich ostrzałów zniszczono wszystkie zabudowania.
W latach 1945-1947 nastąpiła całkowita wymiana ludności. Niemców, którzy wcześniej nie uciekli wysiedlono za Odrę w 1946 roku, a w ich miejsce, z różnych stron kraju i Europy, przybyła ludność polska.
***
Z religią bardzo ściśle był związany rozwój kultury w Choszcznie. Przy kościołach powstały pierwsze szkoły i biblioteki, a wierzący skupiają się w parafiach pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (od 1945 roku) i św. Jadwigi Królowej (od 1985). Do najcenniejszych dzieł, jakie zachowały się w Choszcznie z dawnych czasów, zaliczamy pochodzące z XIV wieku Drzewo Jessego. To unikat na skalę europejską przedstawia rodowód Chrystusa, są tu również tablice epitafijne: burmistrza Rebentischa (z XVI w.) i Scholastyki von Schack (z XVIII wieku). Od XVI wieku rozwijała się tutaj muzyka oraz sztuki teatralne. Od początków XX wieku upowszechniło się kino. Miasto posiadało od 1843 roku własną prasę. Dzisiaj Urząd Miejski wydaje Biuletyn “ChoszcznoPL”.
Bardzo długo wizytówką miasta były dzwony odlane w XVII wieku, o których papież Pius XII powiedział, że to: …”najpiękniejszy dzwon, jaki kiedykolwiek zabrzmiał na świecie”. Od 1913 roku, taką rolę spełniała fontanna z figurą żniwiarki, zniszczonej przez Niemców w czasie II wojny światowej.
Już w 1700 roku grywano z wieży kościelnej hejnał miejski. Wówczas hejnalista opłacany był z czynszu pobieranego z młynów miejskich. Do tej tradycji powrócono 28 maja 1998 roku. Wtedy to na wieży kościoła zawieszono zegary i po raz pierwszy popłynęła melodia, skomponowana przez Jerzego Bywalca. Do dziś słyszymy ją codziennie w południe.