Sołectwa gminy Choszczno

  • Gleźno
  • Kołki
  • Koplin (Rudniki, Wysokie, Płoki, Gostyczyn)
  • Korytowo (Golcza)
  • Krzowiec
  • Oraczewice
  • Piasecznik
  • Radaczewo
  • Raduń
  • Rzecko (Rzeczki, Łaszewo)
  • Sławęcin
  • Smoleń (Baczyn)
  • Stary Klukom (Sulechówek)
  • Stawin
  • Stradzewo
  • Sulino (Pakość, Czernice, Bonin)
  • Suliszewo
  • Wardyń (Chełpa)
  • Witoszyn (Radlice, Roztocze, Sułowo)
  • Zamęcin
  • Zwierzyn (Nowe Żeńsko)

Gleźno (niem. Hohenwalde – Chohenwald – 55 m n.p.m.) – wieś sołecka w gminie Choszczno, oddalona od miasta o 6 km na południowy zachód. Zanim powstała wioska w XIII wieku, obszar należał do cystersów z Kołbacza. Mnisi założyli tutaj swój folwark i młyn wodny, wspomniane w 1282 roku. Wtedy także wspomniano starą nazwę osady Wysoki Las (Hohenwalde). Wieś należała do cystersów kołbackich oraz do rodów szlacheckich: Wedlów, Billerbecków, Blanckensee, Lentzów, Heydenów i innych. Przez wieku znajdowały się tutaj murowane siedziby. Ich pozostałością jest park pałacowy z połowy XVIII wieku o cechach parku naturalistycznego.

Od średniowiecza istniał we wsi kościół, który uległ zniszczeniu. Natomiast zachowała się brama cmentarna z XVI wieku. Można obejrzeć park z drugiej połowy XIX wieku i zabudowania pochodzące z początków XX wieku.

Po wojnie miejscowość długo nie miała ustabilizowanej nazwy. Wpierw w 1945 roku przez polskich osadników nazywana Chohenwald, ale już w 1946 roku – Zalesiem. Potem w 1947 roku zamierzano wieś nazwać – Jary, ale w końcu utworzono nazwę Gleźno, którą proponował już w 1934 roku badacz onomastyki zachodniosłowiańskiej ksiądz Stanisław Kozierowski. Ten wywiódł nazwę miejscowości od pobliskiego jeziora (Glesen See), a nazwę jeziora od słowiańskiego słowa Glas, Glaz czyli bursztyn. 

kościół w KołkachKOŁKI (niem. Rohrbeck – 95 m n.p.m.) – to wieś sołecka najbardziej wysunięta na wschód gminy Choszczno. Dziś mieszkają tu 342 osoby. W latach 1945 – 1954 Kołki były gminą. Wiadomo, że na początku XIV w. wieś liczyła 74 łany, ale w 1337 r. w księdze ziemskiej, Kołki zaliczano do miejscowości opuszczonych (prawdopodobnie zniszczone podczas najazdu polsko-litewskiego w 1326 r.). Wieś najpierw należała do rodziny Wedlów, a w XVI w. przeszła na własność Ostenów, były tu wtedy trzy rodziny rycerskie. W czasie wojny siedmioletniej, w 1758 r. wojska rosyjskie splądrowały wieś, a w 1762 r. zamordowały właścicieli majątku. W 1798 r. majątek przejmuje rodzina Fredricha Heindricha von Sydow. Na początku XIX w. przeprowadzono ostateczne rozdzielenie własności chłopskiej i dworskiej (pańskiej), a granicę stanowiła rzeczka Stobnica płynąca przez środek wsi. Od 1834 r. właścicielami majątku byli: Johann Karl Friedrich Heldberg, kpt. Karol Gustaw Bartholdy, poborca podatkowy Göhrke i w końcu od 1949 r. rodzina von Schuckmann.
8 lutego 1945 r. wieś została zdobyta przez 61. Armię Radziecką.  Od 1946 r. wieś nosiła nazwę Kamieniec, ale nazywano ją również Rosnowo, Rożnowo, Łęki i Zalesie. W 1948 r. potwierdzono istnienie gminy w Kołkach, w 1954 r. przekształcono w Gromadzką Radę Narodową, a w 1961 r. przyłączono gromadę do Suliszewa. Obecny kościół pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus wybudowany został w 1870 r., a w latach 80. XX w. dobudowano nim zakrystię, wykonano nowy ołtarz i wymalowano wnętrze. Natomiast ten już nieistniejący (murowany z kamienia polnego) powstał prawdopodobnie w drugiej połowie XV w.  W latach 60. XIX w. został rozebrany z wyjątkiem ściany zachodniej, którą zabezpieczono w formie trwałej ruiny i później (1931 r.) utworzono w tym miejscu cmentarz bohaterów I wojny światowej. W Kołkach urodził się niemiecki prawnik i dyplomata Bruno von Schuckmann. Około 500 m od południowej granicy wioski znajduje się najwyższe wzniesienie w gminie Choszczno (116,8 m n.p.m.)
Oprócz kościoła chronione ewidencją konserwatorską są również: domy mieszkalne (chałupy)  nr 5, 18, 22, 27, 30 i 51, remiza, kuchnia letnia nr 30, leśniczówka nr 36, sala wiejska (świetlica) nr 50, budynek inwentarski bez numeru i nr 51, zespół folwarczny i park pałacowy.
W regionie Kołek zlokalizowanych jest ponad 20 stanowisk archeologicznych, głównie osad, cmentarzysk, punktów i śladów osadniczych ze starożytności, epoki kamienia, brązu i średniowiecza.
Wieś otoczona jest kompleksami leśnymi i kilkoma uroczymi jeziorami. W pałacowym parku, podobnie jak na nieczynnym cmentarzu z XIX w. zobaczymy około 200-letnie drzewa, głównie dęby, lipy, klony, a także pojedyncze cisy. Wieś z majątkiem łączy aleja okazałych lip. W okolicach Kołek stwierdzono dwa stanowiska żmii zygzakowatej.

Koplin (niem. Kopplinsthal – 61 m n.p.m.) – wieś sołecka, niegdyś folwark założony po 1833 roku przez choszczeńskiego piwowara Koplina. W 1837 roku właściciel rozpoczął wznosić zabudowania na zakupionej od miasta ziemi i podjął starania o uznanie nazwy, która oznaczała dosłownie Dolinę Koplina (Kopplinsthal). Nazwa ta dotyczyła nie tylko folwarku, ale także pobliskiej, znajdującej się na pograniczu pól folwarku i Zamęcina doliny. Folwark powstał na 254 morgach ziemi oraz 72 morgach łąk. Z biegiem czasu właściciele powiększali areał tak, że w 1850 roku do folwarku należało 468 mórg ziemi i łąk. W 1867 roku wspomniano, iż był folwark miejski z dwoma domami. W 1885 roku majątek należał do Gustava Mülera, a w 1907 roku do Friedricha Weissa. Ostatnią właścicielką Koplina była Johanna Czimaneck. Przed wojną była to zawsze niewielka miejscowość. Wyraźnie rozwinęła się w ostatnich latach. Do dzisiaj zachowały się przykłady zabudowy folwarcznej z XIX wieku.

kościół w KorytowieKORYTOWO (niem. Kürtow – 75 m n.p.m.) – wieś sołecka leżąca na wschodnim brzegu jeziora Korytowo Duże. Obecnie mieszka tu 477 osób. To najstarsza miejscowość w gminie Choszczno i wiadomo, że już od IX do XIII w. funkcjonował tu gród słowiański. W 1237 r. książę wielkopolski Władysław Odonic nadał Korytowo zakonowi joannitów, którzy założyli na tym terenie komturię oraz wznieśli zamek. W wyniku konfliktu joannitów z księciem pomorskim ich dobra przejął Barnim I, który w 1272 r. nadał wieś rodzinie von Wedel. W XV w. Korytowo było kilkakrotnie niszczone. Około połowy XV w. wieś otrzymała prawa miejskie. Przez cały XVI w. miasteczko przeżywało rozkwit gospodarczy. W drugiej połowie XV w. miejscowość została umocniona murem i nazywana była miastem aż do XVII w. W czasie wojny trzydziestoletniej (1637 r.) zniszczona przez wojska cesarskie. W XVIII w. Korytowo było ważnym ośrodkiem hodowli owiec, a także rybołówstwa. Znaczenie Korytowa spada pod koniec tego wieku, po sprzedaży majątku przez Goltzów innym rodom. Z tego okresu pochodzi pałac z reliktami średniowiecznego zamku. Obok zobaczymy kompleks folwarczny z przełomu XIX/XX w., natomiast około 1,5 km na wschód od wsi, nad rzeką Wardynką zachował się młyn wodny, w którym po wojnie był dom myśliwski. Kościół zbudowano w XIII wieku, a przebudowano w XVI i XIX wieku. We wnętrzu zobaczymy m.in. ołtarz z XIV-XVI w. z figurami św. Piotra i św. Pawła oraz ze sceną zwiastowania. W 1850 r. majątek (łącznie z folwarkiem Golcza i Kaszewo) obejmował ponad 7 tys. mórg ziemi. W 1937 r. wieś liczyła ponad 850 mieszkańców.
Oprócz kościoła p.w. św. Stanisława Kostki oraz dworu i parku dworskiego ochroną konserwatorską objęte są również: zespół budynków podwórza pofolwarcznego (m.in. obora, owczarnia, stodoła, stajnia, gołębnik, powozownia), dom rządcy, gorzelnia (ul. Parkowa – Joannitów), zespół młyna wodnego (ul. Myśliwska 9a-b), a także plebania, gospoda i kilka domów (chałup mieszkalnych).
W okolicy Korytowa zaewidencjonowanych jest około 20 stanowisk archeologicznych (grodzisk, osad, cmentarzysk, punktów i śladów osadniczych) ze starożytności, epoki kamienia, brązu, wpływów rzymskich i średniowiecza.
Wieś leży nad jeziorem Korytowo Duże (ok. 67 ha) i Korytowo Małe (ok. 9 ha). W okolicy zobaczymy wiele okazałych drzew, w tym m.in. dwa dęby szypułkowe – pomniki przyrody oraz kilka alej, w których dominują gatunki drzew rodzimych: dębów, lip, klonów, topoli, grabów, jesionów. Ciekawostką jest to, że w przydworskim parku nie sadzono drzew iglastych. Wspomniane jeziora są ostają ptaków wodnych, m.in. perkoza dwuczubego, gągoła i kani rudej.

Krzowiec (niem. Neufliess – 87 m n.p.m.) – miejscowość oddalona o 12,5 km od Choszczna oraz 2 km na północny zachód od Kołek. Był to stary przysiółek i folwark wsi Kołki. Powstał w końcu XVIII wieku. Zachowały się budynki gospodarcze z pierwszej połowy XIX wieku. Folwark został wspomniany w starych dokumentach w latach 1809-1945 w składzie gminy zbiorczej wiejskiej Kołki. Po ostatniej wojnie wieś w sołectwie Kołki. 

W latach 1885-1945 folwark należał do majątku rycerskiego Schuckmannów z Kołek. Po wojnie majątek upaństwowiono i w latach osiemdziesiątych tutejszy PGR znajdował się w składzie Kombinatu Rolnego Choszczno. Stara nazwa miejscowości oznaczała dosłownie Nowy strumień, potok (Neufliess). Dlatego zaraz po wojnie do 1949 roku mieszkańcy stosowali w praktyce nazwę Strumykowo. Od lat pięćdziesiątych XX wieku używana jest obecna nazwa.

ORACZEWICE – (niem. Hellmersruh – 65 m n.p.m) Miejscowość założył choszczeński kupiec Heller, co znalazło odzwierciedlenie w jej starej nazwie Wola Hellmera (Hellmersruh). 3 lutego 1842 roku otrzymał on zezwolenie na zbudowanie jednego domu dla sześciu „dusz” na polach położonych przed Bramą Młyńską, która prowadziła z miasta w kierunku Recza i Stargardu. Obszar folwarku obejmował wówczas 483 morgi ziemi, a w 1850 roku 495 mórg. W 1867 roku były tutaj dwa domy.

W latach 1885-1923 roku majątek należał do Maxa Hoppe, który wybudował wiatrak oraz hodował bydło i owce. Ostatnim właścicielem był Hermann Hoppe.

Po wojnie osada znajdowała się w sołectwie Pakość. W 1982 roku składała się z sześciu zabudowań. W latach 1905-1939 zamieszkiwało ją 37 mieszkańców, a obecnie 267.

kościół w PiasecznikuPIASECZNIK (niem. Petznik, tuż po wojnie Piaseczno – 44 m n.p.m.). Największa (obecnie 400 mieszkańców) wieś leżąca w zachodniej części gminy Choszczno. Już w 1278 roku wymieniana jest jako własność Barnima I oraz Wedlów z Krępcewa. Od 1516 r. w posiadaniu rodziny Güntersberg. Pod koniec XV w. wybudowano tu kościół parafialny, a pod koniec XVIII w. młyn wodny. Wieś zawsze uważana była za miejscowość “bogatych chłopów”. Np. w 1929 r. aż 30 gospodarstw posiadało tu od 20 do 50 ha ziemi. W 1935 r. żyło tu 585 mieszkańców. Do 1939 r. Piasecznik wchodził w skład powiatu pyrzyckiego. Tu w 1738 r. urodził się niemiecki poeta, prozaik i teolog JOHANN TIMOTHEUS HERMES. Najważniejszym zabytkiem wsi jest późnogotycki kościół kamienny (dziś parafialny p.w. św. Andrzeja Boboli) z końca XV w. Po jego południowej stronie zachował się kamienny obelisk, upamiętniający poległych w czasie I wojny światowej.  Na liście obiektów chronionych znajdują się: dom rządcy (nr 17), czworak, budynek inwentarsko-gospodarczy i owczarnia (nr 18) oraz zespół pofolwarczny (czworaki nr 24, 25, 30, 31-32, 33-34), a we wsi: domy mieszkalne nr 15, 48, 53, 55, 57, 60, 61, 63, 67, 70, 81, 88, 89, 90, 92, 93; budynki inwentarskie nr 6, 7, 58, 60, 61, 93; remiza obok nr 15, pastorówka nr 50, stodoły nr 58, 60-61, 67-68 i szkoła nr 83. Wokół Piasecznika zewidencjonowanych jest ponad 40 stanowisk archeologicznych, w tym także osad i cmentarzysk ze starożytności, epoki kamienia, brązu, wpływów rzymskich i średniowiecza. Tu również znajdziemy kilka jezior, kilkanaście pomników przyrody i innych atrakcji przyrodniczych. Np. około jednego kilometra na północny zachód od granicy wioski znajduje się użytek ekologiczny “Młyn Piasecznik”, a po drugiej stronie Łysica, najwyższy punkt (74,3 n.p.m.) zachodniej części gminy Choszczno. Z tym miejscem związanych jest wiele spisanych legend. Wiadomo, że jeszcze w 1671 r. stała tu szubienica, na której wieszano skazańców. Przy drodze polnej, z Piasecznika w kierunku na Lipkę, znajdziemy też  “diabelski kamień”. Jedna z legend mówi, że z pobliskiego Sadłowa diabeł próbował nim trafić w wieżę kościoła w Piaseczniku.

 

wieś RadaczewoRADACZEWO (niem. Reichenbach – 42 m n.p.m.) – wieś sołecka leżąca w zachodniej części gminy, pomiędzy Sławęcinem i Piasecznikiem. Dziś żyje tu 281 mieszkańców. Polska nazwa wsi pochodzi od poznańskiego imienia Radacz (dr G.J. Brzustowicz). Położone jest na obszarze, który w latach 1232-1236 r. został nadany przez księcia  Władysława Odonica i Henryka Brodatego cystersom z Kołbacza. Potem tereny te były podmiotem sporu między księstwem pomorskim  i Brandenburgią. Pierwsza wzmianka o wsi “Rickebach”  pochodzi z 1278 r., kiedy to została wymieniona w układzie, na mocy którego książę Barnim I odzyskał wsie położone w rozwidleniu Iny, uznając je za lenno otrzymane od margrabiego Konrada. Od końca XIII w. wieś stanowiła lenno rodziny Güntersberg, do której należał też sąsiedni Piasecznik. Do 1772 von Güntersbergowie posiadali swoją część Radaczewa, następnie wieś przejęła rodzina von Blankensee. W połowie XVIII w. w Radaczewie były trzy majątki: “A” – von Blankensee, “B” – von Schack, “C” – von Borc, od 1770 r. całość majątku przejęła rodzina von Blankensee. W XVIII wieku z części ziem majątku założono nieistniejące dziś folwarki Pławie i Zaińsko. W 1817 r. Radaczewo kupiła rodzina Bethe. W 1892 r. majątek należał do Theodora von Bethe (liczył 1344 ha) i w latach 30. XX w. majątek przejęła rodzina Blüdorn. W czasie II wojny światowej mieścił się tu niemiecki obóz pracy dla polskich robotników.

W Radaczewie zachowały się ruiny kościoła z XIV wieku, a wokół nich okazałe lipy, klony i wiązy. Zespół folwarczny (obora, stodoła, kuźnia, gorzelnia i magazyn) pochodzący z XIX w. jako całość tworzy wnętrze krajobrazowe z dużym parkiem i szpalerami drzew. Obydwa obiekty znajdują się pod ochroną konserwatorską. Oprócz nich chronione są: domy mieszkalne (czworaki, chałupy) nr 4, 18, 22, 23, 24, 28, 29 oraz park pałacowy.

W rejonie Radaczewo zaewidencjonowano kilkanaście archeologicznych (cmentarzysk, osad, punktów i śladów osadniczych) ze starożytności, epoki kamienia, brązu i średniowiecza.

W okolicy znajdziemy wiele okazałych pomników przyrody (w parku zarejestrowano 40 gatunków drzew), na południe od wsi znajduje się wzgórze Łysica, na północy urokliwe łęgi (“Łęg koło Sławęcina”), a ciekawostką jest to, że w okresie zimowym można tu spotkać rzadkie gatunki ptaków, w tym dzierzby srokosza.

wieś RadaczewwoRADUŃ (niem. Radun – 73 m n.p.m.) – wieś leży około 5 km na wschód od Choszczna, przy drodze wojewódzkiej nr 160. Historycznie Raduń uznawany jest za wieś rycerską. W latach 1237 ? 69 wioska, wraz z przyległymi terenami należała do joannitów, a następnie do Wedlów z Korytowa. Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z 1315 r., kiedy to wymieniono rycerza Mikołaja de Radun, który był świadkiem układu pomiędzy Pełczycami i cysterkami. Od połowy XIV w. wieś stopniowo przechodziła na własność Choszczna, jednakże w 1441 r. przejęli ją Krzyżacy. W czasie wojny 30-letniej (1637 r.) została zniszczona przez wojska szwedzkie, a następnie odbudowana na początku XVIII w. W 1939 r. odnotowano tu 99 gospodarstw domowych, 74 domy i 402 mieszkańców. Obecnie zameldowanych jest tu 248 osób. Posadowiony w centrum wsi kościół parafialny pw. MB Szkaplerznej wzniesiony został na przełomie XIII/XIV w. W jego wnętrzu znajduje się m.in. późnobarokowy ołtarz oraz XVII-wieczny dzwon. Wieża została dobudowana w XIX w. Na terenie wsi znajduje się kilkanaście obiektów z końca XIX i początku XX w., chronionych ewidencją konserwatorską. Są to: gospoda ze świetlicą nr 21, kuźnia nr 23, szkoła nr 24, stodoły nr 8, 18, 35 oraz domy mieszkalne (chałupy) nr 1, 13, 22, 26, 51 i 56. Na północnym obrzeżu wsi zobaczymy pozostałości cmentarza poewangelickiego. Na rozwidleniu dróg w centrum wsi, pod zabytkowym dębem znajduje się figura Matki Boskiej. W obrębie Radunia zaewidencjonowano 10 punktów i śladów osadniczych ze starożytności, epoki kamienia i wczesnego średniowiecza. Na południowy wschód od wioski znajduje się jezioro Raduń, największy akwen wodny (107 ha) w gminie Choszczno, a nad nim Modry Las, jedno z najpiękniejszych pół golfowych w Europie. Tam też oznakowane zostało jednoczłonowe grodzisko średniowieczne. Florystyczną atrakcją tej okolicy jest aleja okazałych dębów czerwonych i szypułkowych oraz klonów, która łączy Raduń ze Smoleniem.

 

RzeckoRZECKO (niem. Rietzig – 57 m n.p.m.) – wieś sołecka leżąca w kotlinie rzeki Wardynki. Obecnie mieszkają  tu 432 osoby.  W skład sołectwa wchodzi też wieś Rzeczki i osada Łaszewo.  Rzecko, to wieś o tradycjach rycersko-zakonnych, pierwszy raz wspomniana już w 1296 r. W 1355 r. margrabia Ludwig Rzymski przekazał lenno Liebienowów (w tym Rzecko) klasztorowi cysterek w Reczu. W czasie wojny 30-letniej wieś została zniszczona (1632 r., została tylko jedna zagroda). W 1819 r. nastąpiła regulacja stosunków dworsko-chłopskich: zagrody chłopskie przekazano na własność, a ich gospodarzy zwolniono z danin i służb na rzecz domeny. W 1825 r. dokonano separacji gruntów wiejskich. Po 1945 r. wieś rozwinęła się w kierunku płn.-zachodnim, w sąsiedztwie szosy Choszczno-Drawno, gdzie powstał kompleks budynków Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej złożony z podwórza inwentarsko-gospodarczego oraz bloków mieszkalnych i domów jednorodzinnych. Kościół filialny p.w. św. Antoniego z Padwy – posadowiony po środku wsi wzniesiony został w 1861-62 r. (na miejscu średniowiecznego obiektu) i przebudowany pod koniec XIX w. Neogotycka forma architektoniczna, z wyodrębnionym prezbiterium, strzelistą wieżą oraz historycznym wyposażeniem (w tym XVI-wieczny dzwon i ambona oraz chrzcielnica, a także organy i zegar). Oprócz kościoła, młyna wodnego z częścią mieszkalną (ul. Kościuszki nr 13a) oraz dworu sołtysiego (ul. Kościuszki nr 5) w ewidencji konserwatorskiej znajdują się: ul. Kościuszki: domy mieszkalne (chałupa) nr 1, 6, 8, 9, 10, 17, budynek stodolno- inwentarski nr 1, stodoła nr 2, budynek inwentarsko-magazynowy nr 5, budynek inwentarski nr 10, stodoła nr 10, budynek mieszkalno – inwentarsko – stodolny nr 18, szkoła nr 20; ul. Wolności: domy mieszkalne (chałupy) nr 1, 7, 15, 17, 18, budynek mieszkalno- inwentarski nr 2, budynek inwentarski z przejazdem bramnym nr 3, budynek inwentarski z przejazdem bramnym nr 4, domy mieszkalne z budynkami bramnymi nr 11 i 12.
W okolicy Rzecka zaewidencjonowano ponad 20 stanowisk archeologicznych, głównie osad oraz punktów i śladów osadniczych ze starożytności, epoki kamienia, brązu i średniowiecza.  Zarówno we wsi jak i w okolicy spotkamy wiele okazałych drzew – pomników przyrody (m.in. grupa jesionów i klon zwyczajny), ale największą przyrodniczą atrakcją jest rzeka Wardynka i Dolina Wardynki. Na wschód od wsi znajduje się niewielkie jezioro Rzecko, natomiast na północy, pod drugiej stronie drogi wojewódzkiej znajdują się śródleśne mokradła, ostoja fauny.

SławęcinSŁAWĘCIN (niem. Schlagenthin – 44 m n.p.m.) – to wieś o metryce średniowiecznej. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1299 r., kiedy to Wedlowie przenieśli na cysterki z Recza patronat nad kościołem. Od połowy XIV w. przez kolejne 400 lat wieś należała do rodziny Blanckensee. W 1419 r. została zniszczona w trakcie konfliktu polsko-krzyżackiego. W 1829 r. sławęcińskie dobra nabył Wilhelm Eben, scalił majątki i doprowadził do znacznego rozkwitu. W latach 1854-1857 wybudowany został pałac i park, a w folwarku wprowadzono nowoczesne metody gospodarowania – melioracja, płodozmian, hodowla krów, jedwabników, pszczelarstwo i rybołówstwo, działała cegielnia, piec wapienny, gorzelnia i kopalnia torfu. W 1932 roku posiadłość została rozparcelowana. Wówczas żyło tu około 670 mieszkańców, a obecnie 231. Po 1945 r. wyburzono zabudowania cegielni oraz młyn wodny przy Radaczewie, który nie pełnił funkcji produkcyjnych, a ruiny zniszczonego w tracie II wojny światowej pałacu rozebrano w latach 70. W centrum wsi zabytkowy kościół filialny pw. Matki Boskiej Ostrobramskiej (z 1521 r.). Przy kościele stoi wieża z 1695 r. (odnowiona w 2015 r.), a wewnątrz świątyni m.in.: późnogotycka szafa ołtarzowa, późnorenesansowa ambona i chrzcielnica oraz XVII-wieczna empora organowa. Ponadto we wsi zobaczymy obiekty chronione tzw. ewidencją konserwatorską: ogrodzenie folwarczne z bramą, remiza nr 14, domy mieszkalne (chałupy): nr 3, 9, 44 i park pałacowy. Na sławęcińskich gruntach zaewidencjonowano 11 stanowisk archeologicznych (grodzisk, osad oraz punktów i śladów osadniczych) z epoki starożytności i wczesnego średniowiecza. Ciekawostką jest fakt, że tuż za zabudowaniami (od zachodu) znajdowały się dwie osady ze starożytności i jedna średniowieczna.
W okolicach Sławęcina znajduje się kilkadziesiąt okazałych pomników przyrody, a trzy z nich: platan klonolistny, buk pospolity i modrzew europejski we wspomnianym wyżej parku. Tam też znajduje się zespół rekreacyjny wybudowany przez Sławęcińskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych. Przez wieś przepływa rzeka Płociczna, nazywana także Kanałem Radaczewo.

Smoleń (niem. Karlsburg – 55 m n.p.m.) – został założony w odległości ponad trzech kilometrów od miasta, przez piwowara Karla H.F. von Mellenthina w 1830 roku. Stąd stara nazwa Dwór Karola (Karlsburg). Wspomniany w kronice miasta w 1831 roku, jako powstały w wyniku separacji gruntów. Miał początkowo powierzchnię 250 mórg ziemi (64 ha) 1 i 2 klasy. W 1850 roku majątek S. był największym spośród podmiejskich folwarków. W 1895 roku przeszła przez Smoleń linia kolejowa do Kalisza Pomorskiego i zbudowano tutaj przystanek kolejowy. W 1885 był to majątek rodziny Wangerin, w 1907-1923 własność doktora Bongardta prowadzona przez zarządcę Maxa von Wieterstein. Na przełomie wieków powstał zespół dużych budynków folwarcznych. W 1923 roku powierzchnia dóbr wynosiła 323 ha. Ostatnią właścicielką dóbr do 1945 roku była Liselotte Steiger. W 1945 roku folwark upaństwowiono. W latach 80tych funkcjonował tutaj PPGR Choszczno z siedzibą w Wardyniu. W 1993 r. przyjęty do zasobów AWRSP. W 1995 r. Gospodarstwo Rolne Skarbu Państwa. W parku zachowały się ruiny kapliczki, które pozwalają ustalić, że była to kapliczka, zbudowana z kamienia i cegły. Po krętych schodach wchodziło się do krypty, obecnie zawalonej. Trudności nastręcza ustalenie nie tylko, jaka rodzina zbudowała kaplicę, ale i określenie czasu jej wzniesienia. Pozostałości wskazują co najmniej na XIX wiek, ale nie można jednak wykluczyć, że budowla powstała wcześniej.

Stary Klukom (niem. Altklűken – 63 m n.p.m.) – wieś położona na południe od jeziora Klukom, nad rzeczką Słonicą, od 1847 roku na linii kolejowej z Poznania do Szczecina. Wspomniany po raz pierwszy w 1269 roku, podczas sporu joannitów z Korytowa z księciem pomorskim. Nazwa Klukom (Klukin 1269) pochodzi od jeziora, a ta od słowa motyka lub lasu pełnego żurawiny. Stara nazwa (Altklűken) uzywana była do 1945 roku. Po wojnie, jeszcze w 1949 roku używano nazwy Tłukom, którą zrekonstruował Ksiądz Kozierowski, lecz urzędowo w 1947 roku wprowadzono nazwę Klukom.

            Wieś powstała na obszarze nadanym w pierwszej połowie XIII wieku joannitom w Korytowie. Potem w 1269 roku zajęta siłą przez rycerstwo pomorskie, ale szybko dostała się pod zwierzchnictwo margrabiów brandenburskich. Należała do rodów szlacheckich i ziemiańskich. W 1892 roku majątek nabył Adolf Kelch, a jego syn sprzedał posiadłość rodzinie Schaeperów, którzy zamieszkiwali tutaj do 1945 roku. W XIX wieku wybudowano tutaj pałac w stylu angielskim z rozległym parkiem ze starodrzewiem z pierwszej połowy XIX wieku w pierwotnym układzie.

W 1809 roku przeprowadzono separację gruntów prywatnych od chłopskich. Najstarsze zachowane do dzisiaj budynki mieszkalne i gospodarcze pochodzą z 1896 i 1927 roku. W 1809 roku we wsi 25 gospodarstw, w 1982 roku – 44 gospodarstwa. 

Kościół średniowieczny, gotycki, halowy, ze szczytem zdobionym blendami, wzniesiony zapewne w XV wieku. Spłonął w 1630 roku. Odbudowany i ponownie uszkodzony w 1760 roku. Odbudowany po raz drugi. W XIX wieku dobudowano małą wieżę z sygnaturką. Po raz trzeci zniszczono kościół (w 90%) podczas walk w lutym 1945 roku. Odbudowany w latach 1973-1975. W 1984 roku dobudowano zakrystię z salką katechetyczną.

Stawin (niem. Friderikenhof – Friderikenfelde – Friderikenhof (Ottofelde – 54 m n.p.m.) – niegdyś folwark przy drodze z Choszczna do Sądowa. W 1838 roku miał tutaj pole o wielkości 100 mórg rolnik z Choszczna August Wilhelm Trieglaff. 27 sierpnia 1840 roku wspomniany po raz pierwszy pod starą nazwą Dwór Fryderyki (Friderikenhof). Folwark został założony przez ekonoma Augusta Thilo i nazwany na cześć jego żony Fryderyki. Z tym, że według zapisek rejencji frankfurckiej folwark został początkowo nazwany Polem Fryderyki (Friderikenfelde), a później Dworem Fryderyki (Friderikenhof) lub Polem Ottona (Ottofelde). Wówczas w 1840 folwark obejmował 250 (64 ha) mórg, w 1850 roku 353 (82 ha) morgi. W 1885 roku część obejmująca 82 ha stanowiła majątek Hermana Romberga, a druga część (11 ha) wchodziła w skład wsi Gleźno. W 1907 roku majątek o wielkości 1.104 ha, a w 1921 roku – 178 ha. W 1867 roku folwark miejski miał trzy gospodarstwa.

Po separacji majątek należał do wdowy Krüger. W 1885 roku majątek Hermana Romberga, w 1907 roku H. Vogta, w 1921 roku – W. Behma, a w 1923 roku jego żony Gertrudy Behm. W latach czterdziestych majątek Carla Eduarda Greifenhagena.

StradzewoSTRADZEWO (niem. Stolzenfelde – 65 m n.p.m.) – miejscowość sołecka, która dziś liczy 387 mieszkańców. Pierwsza wzmianka o należącej do rodziny von Borcke wsi pochodzi z 1337 r., 17 lat później margrabia Ludwik Rzymski nadał Stradzewo w lenno rodzinie von Wedel. W czasie wojny 30-letniej wieś była dwukrotnie splądrowana (w 1627 r. – przez wojska cesarskie, w 1636 r. – przez Szwedów). Około 1740 r. całe Stradzewo przeszło w posiadanie rodziny Mühlheim. W 1814 r. właścicielem wsi, która liczyła wówczas osiem gospodarstw chłopskich  był Friedrich Friedrich von Germar. To właśnie za jego czasów wybudowano nowy dwór i część zabudowań folwarcznych. W 1876 roku radca okręgowy Gustaw Hermann von Germar ufundował kościół. Najważniejszym zabytkiem we wsi jest neoklasycystyczny dwór z 1850 r. stanowiący główny element zespołu dworskiego. W części południowo-wschodniej dwór otacza park, a od strony zachodniej znajduje się kościół ceglany z wieżą o neogotyckiej formie architektonicznej. W jego wnętrzu zachowała się pierwotna empora, witraże oraz herby i dzwon. Obiekty chronione tzw. ewidencją konserwatorską to: szkoła, gołębnik, obora, owczarnia, dwie stodoły, stajnia – kuźnia oraz czworak mieszkalny.
W parku znajduje się około 30 gatunków drzew, w tym kilkanaście pomników przyrody: buki pospolite, lipy drobnolistne, platan klonolistny, cyprysik Lawsona, modrzew europejski, dąb szypułkowy, cyprysik groszkowy, cis pospolity i Klon zwyczajny. W okolicach Stradzewa zaewidencjonowano 15 stanowisk archeologicznych, głównie punktów i śladów osadniczych z epoki starożytności, kamienia, ale także grodzisko z wczesnego średniowiecza.

SuliinoSULINO (niem. Ebenau – 55 m n.p.m.) – jest stolicą największego sołectwa w gminie Choszcznie (Bonin, Oraczewice, Pakość, Czernice). Obecnie żyje tu 127 mieszkańców. Sulino to wieś bardzo młoda w stosunku do innych z gminy Choszczno. Gdy na początku XIX w. (1830 r) Wilhelm Ferdinand Eben zakładał tu folwark nazwany Błoniami Ebena, okoliczne grunty należały do majątku w Sławęcinie. W 1890 r. całą posiadłość nabył berliński rentier Gustaw Otto, a w 1932 r. wdowa po nim, zmuszona została do sprzedaży gruntów na potrzeby parcelacji. W jej wyniku powstała samodzielna wieś Sulino (Ebenau). Większość zabudowań folwarcznych uległa zniszczeniu, a do dzisiaj zachowały się jedynie dwa obiekty murowane z początku XX w., dziś objęte ochroną konserwatorską: dom mieszkalny (czworak) nr 7 i budynek inwentarsko-magazynowy z częścią mieszkalną nr 12. Przed wojną, wzdłuż wschodniej granicy Sulina przebiegała linia torów kolei wąskotorowej (z cukrowni w Choszcznie, przez Oraczewice, Czernice, Sulino do Sławęcina). Na gruntach okalających wieś zaewidencjonowanych jest kilka stanowisk archeologicznych, w tym dwa grodziska średniowieczne (na północnym i południowym brzegu jeziora Sulino). Największym walorem tego regionu są akcenty przyrodnicze i krajobrazowe. Tu, głównie nad jeziorami Sulino i Piasecznik stwierdzono stanowiska przedstawicieli rzadkich okazów fauny: m.in. kumaka nizinnego, rzekotki nadrzewnej, żaby śmieszki, perkoza dwuczubego, bąka, gęsi gęgawy, cyraneczki, głowienki, czernicy, błotniaka stawowego, przepiórki, wodnika, bekasa, kulika wielkiego, świerszczaka, strumieniówki, brzęczka, dzierzby  gąsiorka i wydry

SuliszewoSULISZEWO (niem. Zühlsdorf – 99 m n.p.m.), leży na wschodzie gminy, przy drodze wojewódzkiej nr 175, około 10 od Choszczna. Dziś żyje tu 365 mieszkańców.
To wieś rycersko-zakonna założona pod koniec XIII w. prawdopodobnie rycerza Zulisa I von Wedel z Korytowa. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1314 r. W 1326 r. została całkowicie zniszczona, a następnie przeszła w posiadanie rodziny Güntersberg  z Kraśnika, która w połowie XIV w. wybudowała zamek nad jeziorem Rzeczyca (dzisiaj jezioro Suliszewo). Na początku XV w. została przejęta przez Krzyżaków, a w 1445 r. przekazana klasztorowi kartuzów ze Świdwina. W 1451 r. mnisi sprzedali wieś radzie miejskiej Choszczna. Suliszewo zostało całkowicie zniszczone w trakcie wojny 30-letniej (1638 r.). W 1819 r. wprowadzono uwłaszczenie, a w 1823 rozpoczęto separacje gruntów, co przyczyniło się m.in. do powstania licznych przysiółków. W trakcie budowy linii kolejowej Choszczno – Kalisz (1885 r.) osuszono okoliczne tereny  i osadzono dalsze gospodarstwa chłopskie. W 1936 żyło tu ponad 800 mieszkańców. W trakcie II wojny światowej mieścił się tu niemiecki obóz pracy dla Polaków. Po wojnie działało tu Technikum Rolnicze i Zasadnicza Szkoła Rachunkowości Rolnej, które w 1978 przeniesiono do Choszczna. Na ich miejscu utworzony został Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy.
Do rejestru zabytków wpisany jest gotycki kościół parafialny p.w. Świętej Trójcy z XIV-XV w., a ponadto obiekty chronione tzw. ewidencją konserwatorską z przełomu XIX i XX w. (ul. Zwycięstwa): domy mieszkalne (chałupy) nr 2, 3, 10, 17, 19, 22, 32, 33, 35, 39, 40, 42, 48, 57, 58; gospoda-świetlica nr 6, poczta nr 16, szkoła nr 26, rzeźnia nr 38, stodoła 42, plebania nr 44 i zagroda z zabudowaniami nr 48; ul. Zielona: domy mieszkalne (chałupy) nr 2,3,4, 14, 22,30, 35, stodoła nr 4, zagroda nr 26 (kolonia), budynek inwentarski nr 35, stacja kolejowa (ul. Zwycięstwa): budynek stacyjny, domy mieszkalne nr 60 i 61 i pralnia nr 60. W okolicy Suliszewa zaewidencjonowano około 30 stanowisk archeologicznych ze starożytności, epoki kamienia, brązu wpływów rzymskich i średniowiecza. Najważniejszym z nich są pozostałości średniowiecznego zamku (nad jeziorem Suliszewo).
W centrum wsi rośnie dąb szypułkowy – pomnik przyrody, a pod nim obelisk (odsłonięty w 2005 r.) z tablicą poświęconą pierwszym osadnikom. Jezioro Suliszewo jest ostoją rzadkich gatunków ptaków (gęgawa, cyranka, cyraneczka, głowienka, czernica, wodnik) oraz chronionych roślin: m.in. grążel żółty, grzybień biały i pływacz zwyczajny.

WardyńWARDYŃ (niem. Wardin – 58 m n.p.m.) – wieś sołecka, w której dziś żyje 458 mieszkańców. To wieś rycerska o metryce co najmniej XIII-wiecznej będąca w pierwszej połowie XIII w. pod panowaniem Wielkopolski. Pierwsza źródłowa wzmianka o Wardyniu pochodzi z 1337 r., z księgi ziemskiej margrabiego Ludwika Starszego, kiedy to wieś liczyła 54 łany, a jej właścicielem był rycerz Wigerus. Na początku XV w. jako właściciel wsi wymieniany był Godeke von Wedel z Recza, a w 1405 r. Wardyń kupił Tyde von Beneckendorf i do tej rodziny posiadłość należała przez następne 300 lat. W XV w. wieś była niszczona kilkakrotnie podczas najazdów rycerstwa polskiego i pomorskiego. W drugiej połowie XVI w. Wardyń podzielono na dwie siedziby rodowe, a ich właściciele (Joachim i Georg v. Beneckendorf) posiadali także Stary Klukom, Chełpę, część Lubieniowa, dobra po klasztorze choszczeńskim, a także część Stradzewa, Pomienia i młyn w Rudnisku. W 1734 r. Dorota Sabina von Mühlheim połączyła oba majątki i odziedziczyła wszystkie prawa i przywileje majątkowe, spłaciła rodzeństwo, a z czasem dokupiła Kraśnik  i Kiełpino. W 1912 r. posiadłość kupił Otto Steiger, który rozwinął wzorową gospodarkę i kierował nim do 1941 r. (w 1927 r. majątek liczył 756 ha ziemi). Podczas II wojny światowej Niemcy więzili tu i wykorzystywali do przymusowej pracy m.in. Polaków i Anglików. Kościół pochodzący z XIII wieku uległ zniszczeniu w 1904 roku i ponownie w 1945 roku. W latach 1982-1986 wybudowano nowy (wg projektu Jerzego Hermanowicza), poświęcony 5 października 1986 roku pw. św. Maksymiliana Kolbe. Po przejściu frontu w 1945 r. mieścił się tu szpital wojenny. Wojnę przetrwał XVI-wieczny dwór szlachecki, który spłonął w 1992 r. W 1982 r. Państwowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej w Choszcznie z siedzibą w Wardyniu obejmowało ponad 20 miejscowości i ponad 8 tys. ha ziemi. Funkcjonowała tu również gorzelnia. Po wojnie (w latach 70.) przez pewien okres mieszkał tu Eugeniusz Toman, autor książki “Podniebni żołnierze”.
Pod ochroną konserwatorską znajdują się ruiny dworu, zespół folwarczny (oficyna, gorzelnia, powozownia), a we wsi: remiza, szkoła, budynek inwentarski nr 1, domy mieszkalne (chałupy) nr 1, 14, 31, 32, 39 oraz obiekty na stacji kolejowej (budynek stacyjny, pralnia, dom mieszkalny i budynki gospodarcze). W okolicy Wardynia zaewidencjonowanych jest prawie 30 stanowisk archeologicznych (zamek, cmentarzyska, osady, punkty i ślady osadnicze) ze starożytności, epoki kamienia, brązu i średniowiecza.

Witoszyn (niem. Neuschultzendorf – 60 m n.p.m.) – w 1828 roku w okolicy Radlic założono folwark, nazywany później Nowymi Radlicami (Neuschultzendorf), dzisiaj Witoszyn. Obejmował on początkowo zaledwie 12 mórg ziemi. W 1885 roku Radlice z folwarkiem Witoszyn obejmowały 771 hektarów. Właścicielem dóbr był Rudolf Schultze. W 1907 roku folwarkiem zarządzała Dora Schulze z domu Caracciola poprzez zarządcę Ottona Schultze, który jako właściciel tego folwarku został określony w 1929 roku. Istnieje niepoparte źródłami przekonanie, że Witoszyn powstał dopiero w latach dwudziestych XX wieku jako zespół gospodarstw przeznaczonych dla żołnierzy niemieckich za udział w I wojnie światowej. Jak już wiemy, pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z 1885 roku.

ZamęcinZAMĘCIN (niem. Sammenthin – 62 m n.p.m.) – sołecka wieś, jedna z największych w gminie Choszczno. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1233 r., kiedy to książę Władysław ofiarował osadę “Samenta” klasztorowi w Kołbaczu. W 1320 r. Zamęcin kupiło miasto Choszczno. W 1465 r. elektor Fryderyk II ofiarował wieś księżnej Elżbiecie brandenburskiej. Wg spisu z 1718 r. było tu: 31 gospodarstw chłopskich, dwa zagrodnicze i kowal. W połowie XIX w. odnotowano wielki pożar, który przyczynił się do częściowego przekształcenia układu przestrzennego wsi. W 1925 r. żyło tu 625 mieszkańców w 103 domach, było też 145 budynków gospodarczych. Dziś we wsi zameldowane są 482 osoby. Obecnie w Zamęcinie znajduje się pond 40 obiektów objętych ochroną konserwatorską. Do rejestru zabytków wpisany jest kościół parafialny p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP (koniec XV w. – 1888/89 r.), z najstarszymi ścianami wieży, wykonanymi z nieregularnych głazów narzutowych. Po jego wschodniej stronie znajduje się współczesna figura Matki Boskiej, osadzona na historycznym obelisku ofiar I wojny światowej. Ponadto we wsi zobaczymy budynki z końca XIX i początku XX w., dziś ujęte w tzw. ewidencji konserwatorskiej. Są to: rządcówka nr 4, gołębnik nr 34, szkoła nr 36, gospoda nr 39, pastorówka 58, młyn nr 71; cmentarz i domy mieszkalne (chałupy): nr 5, 6, 11, 12, 31, 34, 38, 43, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 57, 60, 62, 63, 64, 65, 68, 69, 77, 78, 84, 88 oraz budynki inwentarskie, stodoły, warsztaty, magazyny: nr 39, 43, 46, 62, 68. Charakterystycznym elementem dla całej zabudowy wsi są datowniki (daty i inicjały właściciela) umieszczone na szczytach budynków.

Ciekawostką jest fakt, że w obrębie Zamęcina zewidencjonowanych jest ponad 50 stanowisk archeologicznych (osad, punktów i śladów osadniczych) z epoki starożytności, kamienia, brązu i średniowiecza. Tuż za wsią (jadąc w stronę Pełczyc), po prawej stronie drogi znajdowała się osada średniowieczna, a kilkaset metrów dalej starożytna.

W okolicy zobaczymy kilka okazałych pomników przyrody, ale szczególną uwagę przykuwa lipa drobnolistna (w obwodzie 4,3 m), która rośnie na cmentarzu przy wjeździe do Zamęcina od strony Choszczna.

ZwierzynZWIERZYN (niem. Schwerinsfeld – 50 m n.p.m.) to sołectwo najbardziej wysunięte na południe gminy Choszczno. Ciekawostką jest fakt, że jest jedną z niewielu wsi w regionie, w których w ostatnim dziesięcioleciu przybyło mieszkańców – dziś mieszkają tu 233 osoby.
Historycznie, to jedna z najmłodszych wsi w gminie Choszczno. W 1561 r. margrabia Jan założył tu folwark Alt-Schönfeld, który istniał aż do czasów I wojny światowej. W latach 1913-1916 Towarzystwo Kolonizacyjne “Eigene Scholle” dokonało nowych pomiarów i podziału działek osadniczych. Tuż przed wojną żyło tu 380 osób. Po wojnie przez pewien okres wieś nosiła nazwę najpierw Dolany, a następnie Zwierzyn Duży. Obecnie we wsi nie ma zabytków, a w tzw. ewidencji konserwatorskiej znajdują się obiekty z końca XIX i początku XX w.: stodoła pofolwarczna, domy mieszkalne nr 10, 13, 29 i 41, budynek inwentarski nr 29 oraz pozostałości cmentarza poewangelickiego (przy drodze do Nowego Żeńska). W okolicy zarejestrowanych jest 25 stanowisk archeologicznych (osad, punktów i śladów osadniczych) ze starożytności, epoki kamienia, brązu, wpływów rzymskich i średniowiecza. 

W centrum Zwierzyna rośnie okazały dąb szypułkowy – pomnik przyrody (w obwodzie ponad 3,4 m), natomiast drogę do Zamęcina okala aleja jesionów, wierzb białych i topoli czarnych. Południową granicę sołectwa, a jednocześnie gminy Choszczno wytycza rzeka Mała Ina.